Γεωργία – Αρμενία – Τουρκία 2014

11η Μέρα, Παρασκευή 22 Αυγούστου 2014
Αναχώρηση: 10:00, Άφιξη: 20:00
Διαδρομή: Yerevan – Hankavan – Sevan – Goris
Χιλιόμετρα: 389
Συνολικά χιλιόμετρα: 4.885
Έξοδα: Βενζίνη 15€ (8000 Dram), Δωμάτιο 12,5€ (6750 Dram), Διάφορα 1,5€ (625 Dram)

Η σημερινή μέρα έμελε να είναι ακόμη μια μέρα σταθμός του φετινού μας οδοιπορικού. Μια μέρα από εκείνες που μένουν ανεξίτηλες στη μνήμη ενός ανθρώπου μέχρι τα βαθιά του γεράματα. Ξεκινάμε και τα λέμε στην πορεία…

Αναχώρηση σήμερα από Yerevan αλλά όχι και αποχαιρετισμός μιας και σε δυο μέρες θα επιστρέψουμε και πάλι. Η πόλη κινείται στους καθημερινούς της ρυθμούς που φαίνονται να είναι χαλαροί. Δεν ξέρω αν σε αυτό συντελεί το γεγονός ότι είναι ακόμη Αύγουστος και ενδεχομένως να είναι ακόμη ορισμένοι σε άδεια. Εμείς παίρνουμε τον χθεσινό δρόμο προς Sevan με μια παράκαμψη προς ένα από τα τελευταία ελληνικά χωριά της Αρμενίας το Hankavan. Μετά από 35 χιλιόμετρα δρόμου και διαμέσoυ μιας ευχάριστης διαδρομής φτάνουμε στο χωριό.

Αυτά τελικά είναι παντου…

Το Hankavan είναι ένα καλοκαιρινό θέρετρο μιας και είναι γνωστό για τις ιαματικές του πηγές. Είναι χτισμένο στις όχθες του ποταμού Marmarik και στους πρόποδες του όρους Pambak.

Είναι μία από τις τελευταίες ελληνικές κοινότητες στην Αρμενία. Στην είσοδο του χωριού υπάρχει μια εκκλησία και ένα νεκροταφείο προς τα αριστερά.

Η εκκλησία χτίστηκε από Έλληνες που μετανάστευσαν από την Οθωμανική Αυτοκρατορία το 1827. Τάφοι χρονολογούνται από εκείνη την εποχή. Αρχικά επτά οικογένειες μετακόμισαν σε αυτό το χωριό, ένας αριθμός που μεγάλωσε σε 250 οικογένειες την εποχή που το χωριό άκμαζε. Αυτό που μένει στις μέρες μας είναι περίπου 50 οικογένειες που ζουν στην ελληνική ηπειρωτική χώρα και που έχουν την καταγωγή τους από αυτό το χωριό.
Η αίσθηση που έχουμε στην αρχή είναι για ένα φτωχικό, εγκαταλελειμμένο χωριό. Καθώς το διασχίζουμε η εντύπωση αυτή ενισχύεται. Φτάνουμε λίγο πριν το τέρμα του χωριού και σταματάμε να βγάλουμε ορισμένες φωτογραφίες. «Παίδες ας τραβήξουμε μερικές και ας την κάνουμε γιατί δεν έχει και κάτι να δούμε εδώ». Αμ δε…

Εκείνη την ώρα περνάει ένας Αρμένης και μόλις μαθαίνει πως είμαστε Έλληνες μας ενημερώνει πως το χωριό είναι ελληνικό (στην νοηματική φυσικά). Μας προέτρεψε να τον ακολουθήσουμε για να μας πάει στην ελληνική εκκλησία.

Τον ακολουθήσαμε και σε λίγα μέτρα βρισκόμαστε μπροστά στον Άγιο Γεώργιο.

Δίπλα ακριβώς υπάρχει το νεκροταφείο με ταφόπλακες γραμμένες στα ελληνικά. Σε αρκετές από αυτές γράφονται λόγια συγκινητικά.

Το μέρος αρχίζει να μας επηρεάζει συναισθηματικά. Ο Αρμένης με κινήσεις μας δείχνει να περιμένουμε… περιεργαζόμαστε τον χώρο… σε λίγο μια γριούλα θα μας πλησιάσει και θα μας μιλήσει ποντιακά. Από τις πρώτες κουβέντες που θα βγάλει από το στόμα της προσωπικά θα με συγκλονίσει. Είναι η κυρία Ναταλία.

Το πρώτο που μας ρωτά είναι αν είμαστε έλληνες και όταν παίρνει καταφατική απάντηση τα μάτια της θα βουρκώσουν. Θα μας πει πως είναι Πόντια και να την συγχωρέσουμε αν δεν μπορούμε να την καταλάβουμε. Μας μιλάει για τη ζωή της για το πως ζούνε στο χωριό, για τους προγόνους τους, για τα παιδιά τους. Η κυρία Ναταλία ζει από τη στιγμή που γεννήθηκε -85 χρόνια- με τον άντρα της τον κύριο Γιώργο σ’ αυτό το χωριό. Οι δυο κόρες τους είναι γιατροί στην Αθήνα και ο γιός τους ζει στις Σάπες. Μας μιλάει για το πως ήρθαν, για τα δύσκολα χρόνια που έζησαν. Κάθε τόσο σταματάει και μας λέει με δάκρυα στα μάτια: «να ξέρατε πόση χαρά μου δώσατε γιέμ…». Στην ερώτηση που της κάνουμε γιατί δεν έφυγε με τα παιδιά της στην Ελλάδα αναστενάζει και λέει: «και αυτά εδώ γιεμ ποιος θα τα κοιτάξει (δείχνοντας τον γύρω χώρο). Τα σπίτια, την εκκλησία, τους νεκρούς μας ποιος θα τους κοιτάζει τους καημένους γιεμ… Αχ, γιεμ εδώ είναι ο τόπος μας…». Με αυτή της την απάντηση μας αποτελειώνει… Δεν μπορούμε και εμείς με τη σειρά μας να συγκρατήσουμε τα δάκρυα. Είναι στιγμές στη ζωή μας που το καλύτερο που έχεις να κάνεις είναι να αφήνεις τα συναισθήματα να σε παρασύρουν. Μια τέτοια στιγμή ήταν και αυτή για μένα…

Μας δείχνει τους τάφους των τριών εγγονών της (10 ετών, 6 ετών, 6 μηνών) που χάθηκαν στον μεγάλο σεισμό του 1995. Αν και έχουν περάσει χρόνια δεν φαίνεται να μπορεί να το ξεπεράσει και πως θα μπορούσε άλλωστε.

Μας ξεναγεί στην εκκλησία και με περηφάνια μας λέει πως την περιποιείται προσωπικά.

Μας ζητά να γράψουμε κάτι στο βιβλίο επισκεπτών.

Στη συνέχεια μας ζητά να την ακολουθήσουμε στο σπίτι της. Στην αρχή αρνηθήκαμε αλλά επιμένει πως δεν είναι δυνατόν να φύγουμε χωρίς να φάμε κάτι. Επιμένει… Μας κάνει να καταλάβουμε ότι πρέπει να πάμε… το θέλει… δεν της χαλάμε το χατίρι. Λίγα μέτρα πιο εκεί είναι το φτωχικό της. Στην αυλή γνωρίζουμε τον κ. Γιώργο που η ακοή του δεν είναι… αυτό που θα λέγαμε οξυδερκής.

Στην αρχή δεν καταλαβαίνει ποιοι είμαστε… μόλις όμως έπιασε το νόημα τρελάθηκε από χαρά. Το φτωχικό τραπέζι στρώνεται γρήγορα και πάνω έχει απ’ όλα τα καλούδια. Όλα με αγάπη.

Γρήγορα καταφτάνει και ο Σταύρος με ακόμη έναν φίλο του. Και οι δυο ζουν μόνιμα στην Ελλάδα. Ξαφνικά η παρέα γίνεται 8 ατόμων μαζί με τον Αρμένη που είχε πάει και φώναξε και τους άλλους. Ο κ. Γιώργος επιμένει να πιούμε μια βότκα. Η ώρα είναι 11:00 το πρωί. Τα παιδιά του λένε ότι δεν μπορούμε να πιούμε μιας και οδηγούμε και τότε αντιπρότεινε κάτι πιο ελαφρύ… κονιάκ… βγαίνουν τα σφηνάκια και δώσ’ του… «Πιέτεν γιατί δεν πιέτεν» φωνάζει κάθε λίγο και λιγάκι.

Το χαμόγελο όλων μας δείχνει και τη διάθεσή μας. Αυτοί οι άνθρωποι πριν λίγα λεπτά μας ήταν εντελώς άγνωστοι. Τώρα μας έχουν στο σπίτι τους, μας προσφέρουν το λιγοστό φαγητό τους και μας δίνουν τόση χαρά που δεν θα μας πρόσφεραν τα πλούτη όλου του κόσμου. «Αχ, τι χαρά με δώσατε γιέμ…» επαναλαμβάνει η κυρά Ναταλία. «Είναι η καλύτερη γυναίκα» φωνάζει ο κ. Γιώργος, «αγαπώσα αυτή» -ή κάπως έτσι στα ποντιακά- και την αγκαλιάζει και τη φιλάει. Συνεχίζουμε το κονιάκ. Τότε μας σκάνε το παραμύθι ότι όταν ένα μπουκάλι ανοίγει πρέπει να τελειώνει.
Θα μπορούσα να γράφω ώρες γι’ αυτή τη συνάντηση. Μας πρότειναν να καθίσουμε μια μέρα. Ίσως ήταν λάθος που δεν το κάναμε. Ίσως κάναμε καλά… Το σίγουρο είναι ότι για μένα ήταν από αυτές τις «στιγμές» στη ζωή μου…

Πριν φύγουμε τους ενημερώσαμε ότι σε μια βδομάδα θα έρθουν και τα άλλα τα παιδιά (ξέρετε, με επικεφαλή τον Στέλιος Οικονομάααακκκηηηηςςςς!!!!). «Να τους πείτε ότι θα μείνουν σίγουρα ένα βράδυ». Το τι τελικά έγινε θα το διαβάσετε στο ταξιδιωτικό του… Στέλιος Οικονομάααακκκηηηςςςς.

Φεύγουμε και από εδώ με γεμάτη την ψυχή μας, πλημυρισμένοι από έντονα και όμορφα συναισθήματα και σίγουρα πιο σοφοί…

ΕΝΑ ΥΠΕΡΟΧΟ ΖΕΥΓΑΡΙ…

Περνάμε το Sevan και μετά από 60 περίπου χιλιόμετρα φτάνουμε στο παράξενο νεκροταφείο στο Noratus. Το Noratus είναι ένα μεσαιωνικό νεκροταφείο με ένα μεγάλο αριθμό khachkars (ταφόπλακες;).

Το νεκροταφείο έχει το μεγαλύτερο σύμπλεγμα khachkars στην Αρμενία. Σήμερα είναι το μεγαλύτερο σωζόμενο νεκροταφείο με khachkars μετά την καταστροφή των khachkars στην Παλιά Τζούλφα, από την κυβέρνηση του Αζερμπαϊτζάν.
Είναι ενδιαφέρον σαν εικόνα και τολμώ να πω ότι είχε και άξιζε της παράκαμψης.

Από εκεί και διαμέσου μιας ενδιαφέρουσας διαδρομής με σχεδόν άνυδρο τοπίο θα καταλήξουμε στα 2.410μ και συγκεκριμένα στο Selim pass. Η θέα είναι εντυπωσιακή.

Ακριβώς από κάτω και σε απόσταση λίγων μέτρων από το passo βρίσκεται το Orbelian ή Selim Caravansarai.

Χτίστηκε κατά μήκος της Vardenyats Mountain Pass (παλαιότερα γνωστή ως Selim Mountain Pass) το 1332, από τον πρίγκιπα Chesar Orbelian για να φιλοξενεί κουρασμένους ταξιδιώτες και τα ζώα τους, καθώς διέσχιζαν από ή μέσα, στην ορεινή περιοχή Vayots Dzor. Βρίσκεται στη νότια πλευρά του Vardenyats Mountain Pass, σε ύψος 2.410 μέτρων πάνω από την επιφάνεια της θάλασσας. Το caravanserai Orbelian είναι το καλύτερα διατηρημένο caravanserai σε ολόκληρη τη χώρα. Ερείπια από ένα μικρό παρεκκλήσι μπορεί ακόμα κανείς να δει δίπλα στον προθάλαμο.

Το κατέβασμα μέχρι το Agidzhadzor απολαυστικό.

Στάση για το απογευματινό φραπεδάκι δίπλα από τον ποταμό Yeghegis ο οποίος και πρέπει να έχει αρκετό ψάρι αν κρίνουμε από την προσπάθεια μιας παρέας αντρών να πιάσουν με το δίχτυ ό,τι μπορούν και να το ψήσουν επιτόπου στη φωτιά που ετοίμαζαν.

Η ώρα έχει περάσει πάνω από 16:00 και θα πρέπει να καλύψουμε άλλα 125 χιλιόμετρα μέχρι τον σημερινό μας προορισμό που είναι το Goris. Η διαδρομή μέχρι το Vorotan pass (2.336μ) συνεχίζει να κρατά αμείωτο το ενδιαφέρον μας. Παρόλο που ο καιρός είναι καλός το κρύο εδώ πάνω είναι τσουχτερό.

Στη σκέψη μας έρχεται η χθεσινή μέρα που θέλαμε να κάνουμε αυτό τον δρόμο με βροχή και νύχτα. Εκεί θα αφήναμε τα κοκαλάκια μας. Δεν υπήρχε περίπτωση να τη βγάζαμε καθαρή. Ευτυχώς, ευτυχώς… Επιπλέον θα χάναμε και την υπέροχη διαδρομή που έγινε ακόμη πιο υπέροχη καθώς κατεβαίναμε από το passo την ώρα που έδυε ο ήλιος. Τα χρώματα ουρανού και γης μοναδικά. Δεν μπορείς να μείνεις αδιάφορος μπροστά σε αυτή την εικόνα…

Σούρουπο πια και φτάνουμε στο Goris. Τα παιδιά για ακόμη μια φορά μας υποδέχονται με χαμόγελα.

Διασχίζουμε την πόλη και όσο προχωράμε τόσο απογοητευόμαστε. Μια πόλη 25.000 κατοίκων χωρίς τίποτα. Σχεδόν καθόλου φωτισμός στους δρόμους και μια ατμόσφαιρα νεκρική. Βρίσκουμε εύκολα το κατάλυμά μας. Άνετο δωμάτιο, με χώρο για τα μηχανάκια και ένα όμορφο κιόσκι. Αφού ταχτοποιηθήκαμε είπαμε να εξερευνήσουμε την πόλη. Η απογοήτευση πλήρης. Μια πόλη φάντασμα που δεν σου έκανε καρδιά ούτε βόλτα να κάνεις. Ερημιά στους δρόμους, σκοτάδι… με μια λέξη νεκροταφείο. Ο ταξιδιωτικός οδηγός την χαρακτηρίζει την πιο attractive πόλη της νότιας Αρμενίας. Τι να πω, μάλλον κάτι δεν είδαμε καλά (αλλά πως να το δεις με τόσο σκοτάδι). Εννοείται ότι δεν βρήκαμε κάτι για φαγητό. Άρον–άρον στην pansion, μια μπυρίτσα στο κιόσκι, γράψιμο στο ημερολόγιο ημέρας και ύπνο… Θεέ μου, ούτε στο Διδυμότειχο (και χωρίς blues) τέτοια κατάσταση…